Co to jest wydziedziczenie?
Wydziedziczenie jest to pozbawienie spadkobiercy prawa do majątku po zmarłym spadkodawcy. Jest to realizowane w drodze rozporządzeń testamentowych. Sporządzając testament spadkodawca jednocześnie oświadcza, że pozbawia swego spadkobiercę prawa do zachowku. Spadkodawca może wydziedziczyć, czyli pozbawić prawa do zachowku dzieci, małżonka i rodziców. Wydziedziczyć można jedynie w całości danego spadkobiercę.
2. Jakie są przyczyny wydziedziczenia?
Przepisy prawa spadkowego przewidują trzy przesłanki wydziedziczenia i są to, gdy spadkobierca:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnił względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Zaznaczyć należy, że przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Nie ma wymogu, by spadkodawca wskazał przyczynę w sposób wyodrębniony. Powinien wskazać o jakie zachowanie chodzi. Czyli spadkodawca opisuje je, bez podawania szczegółów.
Powołanie się na przepis prawa spadkowego, nawet poprzez podanie jego podstawy lub dokładne przytoczenie jego treści, która wynika z art. 1008 kodeksu cywilnego, może zostać uznane za niewystarczające.
3. Omówienie przesłanek wydziedziczenia.
- Pierwsza z wymienionych przesłanek dotyczy sytuacji, gdy spadkobierca będzie naruszał utrwalone zasady współżycia społecznego. Czyli narusza utrwalone normy zachowania i moralne, występujące powszechnie i uznawane za prawidłowe relacje międzyludzkie i utrzymujące więzi społeczne. W szczególności, będzie prowadził tryb życia uznawany jako próżniaczy połączony z nie podejmowaniem pracy. Nadto będzie nadużywał alkoholu i wszczynał awantury, a także za uzasadnioną przyczynę należy uznać narkomanię. Ponadto określenie ”wbrew woli spadkodawcy” oznacza, że spadkobierca ma świadomość, że spadkodawca sprzeciwia się takiemu trybowi życia. Mimo to nie zmienia swego postępowania.
- Druga z przesłanek dotyczy popełnienia przestępstwa przez spadkodawcę nie tylko wobec samego spadkobiercy, lecz jednej z najbliższych mu osób. W tym przypadku osobą najbliższą nie musi być ktoś z najbliższej rodziny. Również może być to osoba pozostająca ze spadkobiercą we wspólnym pożyciu. Odnośnie samego popełnienia samego przestępstwa nie musi być ono ciężkie. Samo przestępstwo dotyczyć ma czynu popełnionego przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Za takiego rodzaju przestępstwo będzie uznawane np. pobicie, czy publiczne znieważenie.
- Trzecia przesłanka dotyczy obowiązków rodzinnych. Chodzi o takie obowiązki, jakie są utrwalone normami społecznymi, jako działania wynikające z więzi rodzinnych. W tym przypadku chodzi nie tylko o samo utrzymywanie więzi rodzinnych, ale również o obowiązki majątkowe. Spadkodawca nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, gdy nie udziela mu pomocy i nie sprawuje opieki. Nie kontaktuje się z nim, a także nie zapewnia mu miejsca zamieszkania lub niezbędnych kosztów utrzymania.
4. Wydziedziczenie w testamencie.
Wydziedziczenie w testamencie to dość częsta praktyka. Spisując testament jego autor powinien swoje decyzje o wydziedziczeniu podjąć rozważnie. Po jego śmierci wydziedziczony nie uzyska zachowku (art. 991 k.c.). Jednak w przypadku wydziedziczenia precyzyjne zapisy w testamencie są istotne.
Co ważne, kwestia, o którą spadkodawca i wydziedziczający powinien zatroszczyć się wcześniej, to upewnienie się, czy testament spełnia wszystkie wymogi formalne. Jeśli zachodzi chociaż jedna przesłanka, do tego, aby testament był nieważny, to równocześnie ważność tracą wszystkie zawarte w nim postanowienia, a w tym również wydziedziczenie. Dlatego też warto sporządzić testament razem z notariuszem, którego wiedza pozwoli uniknąć błędów.
Osoba, która zdecydowała się sporządzić testament z wydziedziczeniem musi mieć na uwadze kilka kwestii, jeżeli chce, aby wydziedziczenie było skuteczne.
Powszechnie uznaje się, że wydziedziczenie polega głównie na pozbawieniu członków rodziny prawa do majątku po zmarłym. W takim rozumieniu, faktycznie wystarczyłoby de facto pominąć konkretne osoby w testamencie.
Z prawnego punktu widzenia wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku. Tym samym jedynie pominięcie w testamencie nie jest tożsame z tym, że najbliżsi członkowie rodziny, którzy nie zostali ujęci w oświadczeniu woli, nie będą mogli starać się o wypłatę zachowku od pozostałych spadkobierców.
Powołanie się na jakiekolwiek inne powody niż te wskazane w art. 1008 Kodeksu cywilnego nie pozwolą na skuteczne wydziedziczenie, nawet wówczas, kiedy spadkodawca przekonany jest o tym, że konkretna osoba z jego bliskich „nie zasłużyła” na otrzymanie nawet najmniejszej części z jego majątku. Prawo spadkowe wymaga nie tylko, podania przyczyny wydziedziczenia, ale także wymaga wskazania okoliczności, które uzasadniają powołanie się na nią.
Spadkodawca w testamencie powinien przynajmniej w kilku zdaniach podać uzasadnienie swojej decyzji o pozbawieniu danej osoby zachowku.
5. Wydziedziczenie dziecka przez rodzica to nie wszystko.
Wydziedziczyć, czyli pozbawić prawa do zachowku, można:
- małżonka
- rodziców
- potomków, czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.
Jeżeli członek rodziny został wydziedziczony według przepisów prawa jest to równoznaczne z traktowaniem go tak, jakby nie dożył śmierci osoby, która spisała testament. Niezależne jest czy wydziedziczenie dotyczy dzieci, rodziców, czy innych spadkobierców.
Przy wydziedziczeniu warto pamiętać o zapisie Kodeksu cywilnego w art. 1011, w którym wskazane jest, że w miejsce wydziedziczonego zstępnego mogą wstąpić jego dzieci i one będą uprawnione do zachowku. Tym samym wydziedziczenie syna nie oznacza wydziedziczenia wnuków i to one wstąpią na jego miejsce.
W związku, z tym, jeżeli zachodzą ku temu przesłanki, zaleca się, aby przy dziedziczeniu testamentowym wydziedziczać także zstępnych osoby, którą się wydziedzicza.
Kolejną rzeczą, o której warto pamiętać, jest fakt, że wypłaty pieniędzy z banku po śmierci spadkodawcy z jego rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub innych rachunków, nie podlega zaliczeniu na schedę spadkową w rozumieniu art. 1039 § 1 k.c. Szerzej o podstawie prawnej znajdziesz tutaj.
6. Jak obalić wydziedziczenie?
Wydziedziczenie może zostać uchylone w drodze postępowania przed sądem, jeżeli zostanie wykazane, że spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu. Wydziedziczony spadkobierca musi wykazać wszelkimi dowodami w tym dowodem ze świadków, że spadkodawca mu przebaczył, lub powoływana przyczyna wydziedziczenia nie istniała.
Zgodnie z art. 1010 § 1 kodeksu cywilnego, spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Przy czym przyjmuje się, że przebaczenie to puszczenie w niepamięć szeregu negatywnych zachowań spadkobiercy. Samo przebaczenie jest związane wyłącznie z osobą spadkodawcy i jest wyrazem jego woli. Co do formy przebaczenia to przepisy prawa spadkowego nie wskazują na rygory formalne jego dokonania.
7. Przebaczenie, a wydziedziczenie w testamencie.
W doktrynie jednym ze stanowisk przyjmuje się, że skoro w testamencie dokonano wydziedziczenia to również w testamencie należy złożyć oświadczenie o przebaczeniu. Zdaniem niektórych komentatorów spadkodawca może przebaczyć w dowolnej formie. Spadkodawca może wyrazić swoją wolę w formie prywatnego dokumentu, czyli listu lub innego pisemnego oświadczenia woli.
W uchwale z dnia 19 października 2018 r. Sąd Najwyższy Izba Cywilna w sprawie sygn. akt III CZP 37/18, postawił tezę, że: „Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej.”
Przebaczenie złożone przez spadkodawcę w treści kolejnego testamentu stanowiącego zmianę poprzedniego zagwarantuje pełne bezpieczeństwo składanego oświadczenia woli.
Zaznaczyć należy, że przebaczenie spadkodawcy nie spowoduje, że wydziedziczony nabędzie prawo do spadku. Taki spadkobierca nabywa prawo do zachowku. Celem powołania do spadku wydziedziczonego spadkobiercę spadkodawca musi dokonać zmiany treści testamentu.
Powyższe wyjaśnienia nie wyczerpują w pełni poruszanego zagadnienia związanego z wydziedziczeniem. Mają charakter informacji ogólnych.
Wszelkie dodatkowe wyjaśnienia uzyskają Państwo kontaktując się z Kancelarią.
radca prawny Paweł Szkil
