1. Co to jest wydziedziczenie?

Wydziedziczenie jest to pozbawienie spadkobiercy prawa do majątku po zmarłym spadkodawcy. Jest to realizowane w drodze rozporządzeń testamentowych. Sporządzając testament spadkodawca jednocześnie oświadcza, że pozbawia swego spadkobiercę prawa do zachowku. Wydziedziczyć, czyli pozbawić prawa do zachowku można zstępnych, czyli dzieci, małżonka i rodziców. Wydziedziczyć można jedynie w całości danego spadkobiercę.

2. Jakie są przyczyny wydziedziczenia

Przepisy prawa spadkowego przewidują trzy przesłanki wydziedziczenia i są to, gdy spadkobierca:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnił względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Pierwsza z wymienionych przesłanek dotyczy sytuacji, gdy spadkobierca będzie naruszał utrwalone zasady współżycia społecznego, czyli utrwalone normy zachowania i moralne, występujących powszechnie i uznawane za prawidłowe relacje międzyludzkie, utrzymujące więzi społeczne. W szczególności, będzie prowadził tryb życia uznawany jako próżniaczy połączony z nie podejmowaniem pracy. Nadto będzie nadużywał alkoholu i wszczynał awantury, a także za uzasadnioną przyczynę należy uznać narkomanię. Ponadto określenie ”wbrew woli spadkodawcy” oznacza, że spadkobierca ma świadomość, że spadkodawca sprzeciwia się takiemu trybowi życia, a mimo to nie zmienia swego postępowania.

Druga z przesłanek dotyczy popełnienia przestępstwa przez spadkodawcę nie tylko wobec samego spadkobiercy, lecz jednej z najbliższych mu osób. W tym przypadku osobą najbliższą nie musi być ktoś z najbliższej rodziny. Również może być to osoba pozostająca ze spadkobiercą we wspólnym pożyciu. Odnośnie samego popełnienia samego przestępstwa nie musi być ono ciężkie. Samo przestępstwo dotyczyć ma czynu popełnionego przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Za takiego rodzaju przestępstwo będzie uznawane np. pobicie, czy publiczne znieważenie.

Trzecia przesłanka dotyczy obowiązków rodzinnych. Chodzi o takie obowiązki, jakie są utrwalone normami społecznymi, jako działania wynikające z więzi rodzinnych. W tym przypadku chodzi nie tylko o samo utrzymywanie więzi rodzinnych, ale również o obowiązki majątkowe. Spadkodawca nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, gdy nie udziela mu pomocy i nie sprawuje opieki, nie kontaktuje się z nim, a także nie zapewnia mu miejsca zamieszkania lub niezbędnych kosztów utrzymania.

Zaznaczyć należy, że przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Nie ma wymogu, by przyczyna ta została wskazana w sposób wyodrębniony. Należy wskazać o jakie zachowanie chodzi, czyli je opisać, bez podawania szczegółów. Powołanie się na przepis prawa spadkowego, nawet poprzez podanie jego podstawy lub dokładne przytoczenie jego treści, która wynika z art. 1008 kodeksu cywilnego, może zostać uznane za niewystarczające.

3. Jak obalić wydziedziczenie?

Wydziedziczenie może zostać uchylone w drodze postępowania przed sądem, jeżeli zostanie wykazane, że spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu. To na wydziedziczonym spadkobiercy będzie spoczywał obowiązek wykazania wszelkimi dowodami w tym przesłuchanie świadków, że spadkodawca przebaczył, lub powoływana przyczyna wydziedziczenia nie istniała.

Zgodnie z art. 1010 § 1 kodeksu cywilnego, spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Przy czym przyjmuje się, że przebaczenie to puszczenie w niepamięć szeregu negatywnych zachowań spadkobiercy. Samo przebaczenie jest związane wyłącznie z osobą spadkodawcy i jest wyrazem jego woli. Co do formy przebaczenia to przepisy prawa spadkowego nie wskazują na rygory formalne jego dokonania. W doktrynie jednym ze stanowisk przyjmuje się, że skoro w testamencie dokonano wydziedziczenia to również w testamencie należy złożyć oświadczenie o przebaczeniu. Zdaniem innych przebaczenie może zostać złożone w dowolnej formie. Może być ono wyrażone w formie prywatnego dokumentu, czyli listu lub innego pisemnego oświadczenia woli. W uchwale z dnia 19 października 2018 r. Sąd Najwyższy Izba Cywilna w sprawie sygn. akt III CZP 37/18, postawił tezę, że: „Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej.”

Dla pełnego bezpieczeństwa składanego oświadczenia woli o przebaczeniu, najpewniejszą formą będzie, przebaczenie złożone w treści kolejnego testamentu stanowiącego zmianę poprzedniego.

Zaznaczyć należy, że przebaczenie spadkodawcy nie spowoduje, że wydziedziczony nabędzie prawo do spadku. Taki spadkobierca nabywa prawo do zachowku. Celem powołania do spadku wydziedziczonego spadkobiercę spadkodawca zobowiązany jest dokonać zmiany treści testamentu.

Powyższe wyjaśnienia nie wyczerpują w pełni poruszanego zagadnienia związanego z wydziedziczeniem. Mają charakter informacji ogólnych.

Wszelkie dodatkowe wyjaśnienia uzyskają Państwo kontaktując się z Kancelarią.

radca prawny Paweł Szkil